Poczekalnia
Celtowie na szlaku bursztynowym

W drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e. Celtowie stworzyli swoją własną, oryginalną kulturę, czerpiąc między innymi ze zdobyczy Greków, Etrusków i Rzymian, stając się między V a I wiekiem p.n.e. potęgą gospodarczą i kulturalną znacznej części Europy.

Celtowie, nazywani przez Rzymian Gallami, a w świecie greckim Galatami, wchodzą w skład wielkiej rodziny ludów mówiących językami indoeuropejskimi. Należą do nich między innymi: starożytni Hetyci, Grecy, Rzymianie, Scytowie, a także ludy germańskie i słowiańskie.

Pierwotne siedziby Celtów, o których możemy mówić z pewną dozą prawdopodobieństwa, mieściły się u podnóża południowych stoków Alp. W IX i VIII wieku p.n.e., w okresie zwanym wczesną epoką żelaza, zamieszkiwał tam lud, który chował swoich zmarłych w bogato wyposażonych grobach kurhanowych , zwanych "książęcymi". Wśród prahistoryków panuje przekonanie, że kultura archeologiczna tzw. okres halsztacki (Halstatt- cmentarzysko położone w Górnej Austrii liczące około 2000 pochówków), stworzona została przez Celtów, którzy pojawiają się w relacjach starożytnych historyków już od VI wieku p.n.e. (np.Hekatajos z Miletu czy cytowany na wstępie Herodot z Halikarnasu - zwany ojcem historiografii).

Ze swoich najstarszych siedzib, powszechnie umiejscawianych w dorzeczu górnego Renu i Dunaju, rozpoczęli oni swoją wędrówkę niemal po całym kontynencie europejskim. W okresie od VI do IV wieku p.n.e. opanowali niemal całą zachodnią Europę, docierając ze schyłkiem VI wieku do Irlandii. Kraj ten jako jedyny zdołał utrzymać wolność i kulturę celtycką niemal przez około 1000 lat. Od V wieku p.n.e zachodzą jednak poważne przemiany w kulturze celtyckiej. Dawna, z grobami "książęcymi" o cechach halsztackich, zanikła, ustępując miejsca lateńskiej epoki żelaza. Nazwa ta wiąże się z odkryciem w miejscowości La Tne nad jeziorem Neuchtel w Szwajcarii cmentarzyska celtyckiego, bogato wyposażonego w wyroby z metalu. Wraz z przemianami kulturowymi, nastąpił nowy etap w ekspansji Celtów, skierowany od IV wieku p.n.e. na południową i południowo-wschodnią część Europy. Galowie zajmują wtedy większą część Bałkanów i wkraczają do Azji Mniejszej. Dominacja Celtów zostaje jednak zachwiana w połowie II wieku, najpierw przez Rzymian, a potem plemiona germańskie.

Badania archeologiczne już od szeregu lat dostarczają dowodów nie tylko na kulturową penetrację, ale także na ekspansję etniczną niewielkich grup Celtów na ziemie polskie. Przywędrowali oni z terenów Czech i Moraw przez przełęcze karpackie, najpierw przez Bramę Morawską później Kotlinę Kłodzką. Powszechnie przyjmuje się, że najstarsze ślady kontaktów celtyckich z miejscową ludnością kultury przeworskiej, mogły sięgać około III wieku p.n.e.. Te wojownicze plemiona zajmowały najczęściej żyzne ziemie Śląska, Małopolski, zachodniego Mazowsza i Kujaw. Jest również prawdopodobne, że drobna grupa Celtów przebywała także w północno-zachodnich rejonach Wielkopolski. Plemiona celtyckie wywarły ogromny wpływ na miejscową ludność, przyjmującą chętnie osiągnięcia przybyszów. To właśnie Celtowie przyczynili się do rozwoju podstawowych zajęć, takich jak rolnictwo i wychów zwierząt. Im też zawdzięczamy wejście w epokę żelaza i wiele zdobyczy technicznych z zakresu hutnictwa, kowalstwa, szklarstwa czy też garncarstwa (np. wprowadzenie koła garncarskiego).

Celtowie, stanowiący mniejszość etniczną, wchłonięci zostali po części przez miejscowe środowisko, względnie porzucali swoje osady i wyemigrowali. Zdołali jednak odcisnąć swoje piętno na kulturze rejonów, które zamieszkiwali lub gdzie dochodziły wpływy ich bogatej kultury.

Od około II wieku p.n.e. Wielkopolskę zamieszkują plemiona kultury przeworskiej, które zajmują także znaczną część ziem polskich. Pierwsze wyroby o prowieniencji celtyckiej, napływają na obszary Wielkopolski w ostatnim stuleciu p.n.e. Pojedyncze importy kultury lateńskiej, znajdujemy również w okolicach Kalisza. W tym czasie, na terenach nadprośniańskich, występują liczne stanowiska kultury przeworskiej. Badania archeologiczne wskazały,że były one na tym obszarze użytkowane przez długi czas, a bliskie sąsiedztwo szlaku bursztynowego pozwalało na rozwinięcie wymiany handlowej. Znajdowane przedmioty pochodzenia celtyckiego świadczą o szerokich kontaktach handlowych miejscowej ludności, między innymi z wędrownymi rzemieślnikami czy handlarzami. Wyroby zaliczane do lateńskiego kręgu kulturowego znalezione zostały do tej pory na 5 stanowiskach archeologicznych. W 1913 roku na badanym cmentarzysku w Piwonicach, w jednym z grobów natrafiono na wyjątkową ozdobę, w postaci brązowej bransolety z tzw. paciorkowatymi wypustkami. Podobny zabytek ,wykonany jednak ze szkła, pozyskano w latach siedemdziesiątych w trakcie prac na osadzie w Jastrzębnikach. Największa ilość wyrobów pochodzi do tej pory, z nekropolii w Zadowicach, gdzie obok przedmiotów metalowych: broń i noże, odkryto fragmenty ceramiki malowanej, a także brązowe zwierciadło o kolistym kształcie, będące jedynym tego rodzaju znaleziskiem na terenach ziem polskich. Z kolei badania wykopaliskowe prowadzone w latach siedemdziesiątych na osadzie Kalisz-Wydarte (teren obecnego Szpitala Wojewódzkiego) dostarczyły bardzo oryginalnych fragmentów tzw. ceramiki grafitowanej. Rzadkim znaleziskiem na terenie ziem polskich jest także ażurowe okucie pochwy miecza pozyskane podczas badań na cmentarzysku w Wesołkach. Zabytki te świadczą o dużym znaczeniu dla rozwoju ówczesnej społeczności wymiany rozmaitych towarów u schyłku starożytności. W tym czasie mieszkańcy Wielkopolski brali udział w handlu, łączącym z jednej strony południowe wybrzeże Bałtyku, a z drugiej początkowo tereny środkowoeuropejskie zamieszkałe przez Celtów. Dzięki niemu prawdopodobnie dotarły do Wielkopolski niektóre wspomniane importy celtyckie.

Zabytki obecnie są częściowo eksponowane na stałej wystawie archeologiczej "Z pradziejów Kalisza i okolic" w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej w Kaliszu.

Leszek Ziąbka