Kalisz poprzez wieki
Rozwój przemysłu i ruchu robotniczego

I wojna światowa a zwłaszcza barbarzyńskie zburzenie Kalisza w sierpniu 1914 roku spowodowały także zniszczenie życia kulturalnego i gospodarczego miasta. Po zakończeniu działań wojennych rozwój kaliskiego przemysłu postępował powoli i trwał, podobnie jak odbudowa miasta, przez cały okres międzywojenny. W okresie tym w Kaliszu działały w zasadzie tylko dwie duże fabryki. Pierwsza z nich, to Kaliska Manufaktura Pluszu i Aksamitu, popularnie zwana Pluszownią. Powstała ona w maju 1913 roku z gruntownie przebudowanej fabryki włókienniczej "Bracia Miller" założonej w roku 1907. Kaliska Pluszownia była nie tylko największym zakładem w mieście, ale także największym tego typu w Polsce. Jej produkcja w końcu lat trzydziestych tworzyła około 25-o krajowego eksportu aksamitu. Druga to założona w roku 1913 Bielarnia wykazująca największą dynamikę rozwojową wśród kaliskich zakładów przemysłowych.

Pozostałe kaliskie zakłady przemysłowe należały do niezbyt dużych. Spośród nich wymienić należy fabrykę działającą pod nazwą "Pierwsza Kaliska Fabryka Tiulu, Firanek i Koronek A. Flakowicz i S-ka" produkującą od roku 1919 tiule a od roku 1928 także i firanki, zakłady włókiennicze "Mechaniczna Fabryka Wyrobów Dzianych "Braci Boraks" Fabrykę Fortepianów Braci Fibiger, która mieściła się w budynku wzniesionym w roku 1911, Fabrykę Lalek i Zabawek A. Szrajera, Fabrykę Pierników i Biszkoptów K. Mystkowskiego, zakłady garbarskie należące do J. Sowadzkiego i M. Deutschmana, cegielnie - zwłaszcza Beatusa i Stensla wytwarzające cegły potrzebne do odbudowy miasta. W roku 1937 powstała Wytwórnia Maszyn Rolniczych a rok później założono odlewnię "Orkan".

Produkcję przemysłową Kalisza w okresie międzywojennym w dużym stopniu uzupełniały warsztaty rzemieślnicze. W roku 1925 w mieście było ich 674 a do najliczniej reprezentowanych wówczas branży rzemieślniczych należały. włókienniczo-odzieżowa, skórzano-obuwnicza oraz metalowa i drzewna.

Pomimo działania dość dużej ilości różnych zakładów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych, w Kaliszu istniało także bezrobocie a liczbę osób poszukujących pracy powiększali robotnicy zwalniani z fabryk i zakładów. Sytuację klasy robotniczej pogarszał także brak mieszkań wysokie opłaty za ich wynajmowanie, wysokie ceny żywności a przede wszystkim bardzo niskie płace.

Skład narodowościowy społeczeństwa kaliskiego w okresie międzywojennym - postacie umieszczone przed kościołami poszczególnych wyznań: Polak - kościół p.w. św. Mikołaja, Niemiec - kościół pojezuicki przejęty przez ewangelików, Żyd - kaliska synagoga, Rosjanin - cerkiew.

W obronie robotników występowały organizacje związkowo-zawodowe. Podstawowym sposobem walki o polepszenie trudnej sytuacji materialno-bytowej klasy robotniczej było organizowanie różnorodnych akcji strajkowych i demonstracji. Pierwsze wystąpienia kaliskich robotników miały miejsce już w maju 1919 roku. W późniejszym czasie strajki wybuchały bardzo często a jeden z nich (z roku 1920) za kończył się nawet sukcesem robotników budowlanych, którym podniesiono płace o 100%. Duża fala strajków miała także miejsce w roku 1922, kiedy zorganizowany został strajk kaliskich hafciarzy oraz w listopadzie 1923 roku, gdy cały Kalisz objęty został strajkiem powszechnym. Największy wzrost nastrojów rewolucyjnych wśród klasy robotniczej miał jednak miejsce w roku 1926.

W dniu 9 lutego 1926 roku doszło do olbrzymiej manifestacji bezrobotnych urządzonej na placu ratuszowym. Manifestanci wdarli się do gmachu ratusza. Doszło wówczas do formalnego oblężenia ukrywających się w budynku przedstawicieli władz miejskich, którzy wezwali na pomoc policję konną. Doprowadziło to do starć między manifestantami i policją. Dopiero w godzinach wieczornych policji udało się przywrócić spokój. W trakcie tych wydarzeń oraz w ciągu kilku następnych dni aresztowano szereg uczestników manifestacji. Kilkunastu z nich po przesłuchaniach zwolniono a oskarżenia wobec pozostałych 55 osób skierowano do sądu okręgowego w Kaliszu. Proces uczestników wypadków lutowych odbył się w okresie od 1 do 6 października 1926 roku. W jego wyniku 32 osoby zostały skazane na kary więzienia od 3 miesięcy do 1 roku. Wystąpienia lutowe w Kaliszu nie przyniosły poprawy położenia miejscowej klasy robotniczej. Niemniej jednak zasygnalizowały gotowość robotników do podejmowania walki o swoje prawa. W dalszych latach strajki i manifestacje w Kaliszu posiadały znacz nie mniejsze rozmiary. Należy tu wspomnieć o dużym strajku pracowników przemysłu hafciarskiego i koronkarskiego, zorganizowanym w okresie od 21 stycznia do 1 marca 1927 roku, który przyniósł częściową poprawę bytu robotnikom zatrudnionym w zakładach przemysłowych tej branży.

Tekst pochodzi z książki "Kalisz poprzez wieki"
Autorzy: Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt
Wydawca: Towarzystwo Miłośników Kalisza, 1988r.