Kalisz poprzez wieki
Okupacja hitlerowska w Kaliszu

Dnia 1 września 1939 roku wojska niemieckie wkroczyły do Polski, a pierwsze oddziały niemieckie (8 armia pod dowództwem generała piechoty J. V. Blaskowitza) przybyły do Kalisza, w godzinach rannych, 4 września 1939 roku. Wielkopolska i wchodząca w jej skład ziemia kaliska z Kaliszem traktowana była przez okupanta hitlerowskiego jako "przywrócona prawowitemu właścicielowi" i została przyłączona bezpośrednio do Rzeszy - weszła w skład tzw. "Kraju Warty" (Wartheland). "Kraj Warty" podzielony został na 3 rejencje, a stolicą jednej z nich został Kalisz. W roku 1940 kiedy do "Kraju Warty" przyłączono także okręg łódzki, siedzibę rejencji przeniesiono z Kalisza do Łodzi.

Wkroczenie wojsk niemieckich do Kalisza - 4.09.1939 r.

Początkowo władza w mieście spoczywała w rękach zarządu wojskowego Kalisza kierowanego przez komendanta polowego pułkownika V. Caprivi. Przejęcie władzy przez zarząd cywilny nastąpiło 1 listopada 1939 roku. W Kaliszu panował teren uznanym za miasto wydzielone - na czele administracji stał nadburmistrz, w którego rękach znajdowała się pełnia władzy ustawodawczej i wykonawczej. Najważniejszym zadaniem jakie postawiła przed sobą administracja niemiecka było uczynienie z Kalisza miasta niemieckiego, którego włączenie do Rzeszy było aktem "sprawiedliwości dziejowej". W związku u z powyższym usuwano wszystko co mogło przypominać o polskości Kalisza - zmieniano nazwy ulic, burzono pomniki i tablice pamiątkowe, zakazywano używania języka polskiego w urzędach i zakładach pracy. Do miasta rozpoczęto także sprowadzać ludność niemiecką, a potrzebne dla niej mieszkania zdobywano poprzez wysiedlanie ludności polskiej. Akcja wysiedlania ludności polskiej trwała prawie przez cały czas okupacji od grudnia 1939 roku do października 1944 roku. Ogółem wysiedlono z miasta około 25.000 jego mieszkańców.

Dla dużej liczby ludności żydowskiej utworzono w Kaliszu getto, które mieściło się między dzisiejszymi ulicami: Targową, Dzierżyńskiego, Chopina i Wodną. Istniało ono do końca 1940 roku, kiedy przeniesiono je do Łodzi. Żydów kaliskich wywożono z getta do obozów koncentracyjnych znajdujących się na terenie Generalnej Guberni oraz Chełmna nad Nerem i do obozu pracy w Grodźcu pod Kaliszem.

Oprócz wysiedleń okupant hitlerowski rozwinął także wywozu na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Z Kalisza przez cały okres okupacji wywieziono na roboty 3000 osób. Od pierwszych dni okupacji w mieście i powiecie terror policyjno-wojskowy. Wielu mieszkańców z tego rejonu wywieziono do obozów koncentracyjnych. Masowe mordy rozpoczęły się już w listopadzie 1939 roku. Egzekucji dokonywano najpierw na cmentarzu żydowskim, a później - w okresie od grudnia 1939 do lutego 1940 roku - w lasach na Wolicy, Zbiersku, Biernatkach i Kościelnej Wsi. Jeszcze na kilka dni przed wyzwoleniem (19 stycznia 1945 r.) w lesie skarszewskim gestapo rozstrzelało 56-cio osobową grupę członków Armii Krajowej z Kalisza. Liczba straconych w okresie okupacji osób - ofiar terroru hitlerowskiego nie została do dnia dzisiejszego ustalona.

Oprócz terroru stosowanego przez okupanta wobec ludności polskiej, hitlerowcy starali się także poniewierać godność osobistą Polaków świadczą o tym nie tylko stosunki panujące w zakładach pracy, w których najlepiej pracujący Polak musiał zarabiać znacznie mniej od najgorzej pracującego Niemca. Zmuszano także Polaków do kłaniania się każdemu napotkanemu Niemcowi w mundurze, ale najdobitniej jednak stosunek hitlerowskich "nadludzi" do ludności polskiej wyrażał napis umieszczony przed wejściem do kaliskiego parku: "Psy mogą być wprowadzane do parku na smyczy, Polakom wejście surowo wzbronione".

Tekst pochodzi z książki "Kalisz poprzez wieki"
Autorzy: Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt
Wydawca: Towarzystwo Miłośników Kalisza, 1988r.