Po wyzwoleniu Kalisza spod okupacji pruskiej najważniejszym zadaniem, jakie stanęło przed powołanymi do życia nowymi władzami miejskimi była organizacja wojska. Po wierzono ją komisariatowi wojskowemu, na którego czele stał generał Paweł Skórzewski - uczestnik powstania kościuszkowskiego.

Pierwsi rekruci zaczęli napływać do Kalisza w grudniu 1806 - roku. Komendę nad organizującymi się na terenie ziemi kaliskiej oddziałami objął generał Stanisław Fiszer. W tym też miesiącu - po otrzymaniu rozkazu Napoleona Bonapartego - wojsko to, chociaż było słabo uzbrojone i umundurowane, wyruszyło do walki. Mimo wymienionych braków oddziały kaliskie odznaczyły się chlubnie w kampanii 1807 roku. Jednak dla miasta i jego mieszkańców pierwsze lata wolności były nadzwyczaj ciężkie. Wysiłek rlnansowy poniesiony przy organizowaniu wojska oraz częste przemarsze i postoje różnych napoleońskich oddziałów wojskowych i wiążący się z tym obowiązek ich kwaterowania i wyżywienia, znacznie pogarszały sytuację gospodarczą miasta. Współczesne tym wydarzeniom zapiski, dokonane w księgach kaliskich księży reformatów, informują o panującej wówczas sytuacji w następujący sposób: "... żaden mieszkaniec ani klasztor i kościół nie był wolny od tych przyjaciół chcieli jeść ryż, chleb biały, mięso i pić wino, gdy połowa mieszkańców nie miała ani pieniędzy, ani żywności...".

Po zwycięstwie odniesionym przez wojska Napoleona w kampanii wojennej 1807 roku skierowanej przeciwko Prusom i Rosji, zawarty został traktat pokojowy w Tylży, na mocy którego utworzono - z obszarów drugiego i trzeciego zaboru pruskiego - Księstwo Warszawskie. Księstwo to było całkowicie uzależnione od Francji. Jego ustrój określała konstytucja, nadana przez Napoleona w lipcu 1807 roku likwidująca podstawy prawne feudalizmu, uznająca równość wszystkich obywateli wobec prawa, znosząca poddaństwo chłopów i wprowadzająca francuski Kodeks Cywilny. Władcą Księstwa został, związany z Francją król saski Fryderyk August I. Obszar Księstwa podzielono na 6 departamentów, a do pełnienia funkcji stolicy jednego z nich wyznaczono Kalisz. Miasto otrzymało nowy ustrój administracyjny zgodny ze wspomnianą wyżej konstytucją z roku 1807 a zarząd jego sprawami powierzony został trzydziestoosobowej radzie municypalnej, oddanej pod nadzór prefektowi. Rada ta ze swego grona wybierała prezydenta, który posiadał szeroki zakres uprawnień, w związku z czym jej znaczenie było niewielkie - pełniła właściwie tylko funkcje doradcze.

Założony przez Prusaków kaliski Korpus Kadetów podporządkowany został władzom Księstwa. Począwszy od roku 1808 nastąpiły w nim wyraźne zmiany, wprowadzone przez ówczesnego komendanta generalnego Korpusu Kadetów w Księstwie Warszawskim, Stanisława Potockiego. Polegały one przede wszystkim na zmianie programu nauczania i stałym podnoszeniu jego poziomu. W roku 1809 ustalono także nowe rodzaje mundurów dla kadetów, oficerów i wykładających w korpusie profesorów. Mundur kadetów składał się z granatowej kurtki z żółtymi wyłogami i naramiennikami oraz białymi guzikami. Rękawy i kołnierz munduru posiadały srebrne galony podoficerskie. Spodnie z lampasami wykonane były z białoszarego płótna, a do kompletu dochodził kaszkiet (sztywna, wysoka czapka z daszkiem) z umieszczonym na nim orłem polskim i czarna skórzana torebka na naboje zwana patrontaszem.

Okres pokoju w Księstwie Warszawskim nie trwał długo. Już w roku 1809 rozpoczęła się wojna francusko-austriacka, w którą zaangażowane było także Księstwo związane sojuszem z Francją. Na jego terytorium wkroczyły oddziały austriackie. W czasie tej wojny Kalisz pozostał wprawdzie na uboczu działań zbrojnych, niemniej jednak oddziały wojskowe były przygotowane do podjęcia w każdej chwili walki. Wojna ta zakończyła się zwycięstwem sił zbrojnych Księstwa dowodzonych przez księcia Józefa Poniatowskiego. W jego wyniku przyłączono teraz nowe tereny - obszar zajęty w czasie III rozbioru Polski przez Austrię. Gdy ucichła zawierucha wojenna, na terenach departamentu kaliskiego Księstwa Warszawskiego przystąpiono - pod kierunkiem prefekta Garczyńskiego - do prowadzenia intensywnych prac zmierzających do odbudowy gospodarczej tego obszaru. Jednym z podjętych wówczas działań było powołanie w Kaliszu, w roku 1809, Rady Handlowej. Rada ta miała czuwać nad właściwym rozwojem rzemiosła i handlu ale jej działalność nie przyniosła jednak większych skutków. Główna tego przyczyna tkwiła w zbyt krótkim okresie pokoju, bowiem już na wiosnę 1811 roku rozpoczęto przygotowania do kolejnej wojny. Przez Kalisz przechodziły liczne oddziały napoleońskie, koncentrujące się na terenie Księstwa i przygotowujące się tu do wojny z Rosją. W połowie kwietnia 1811 roku przybył do Kalisza król westfalski, brat cesarza Napoleona, Hieronim Bonaparte.

Maszerujące przez Kalisz i tereny departamentu kaliskiego wojska Wielkiej Armii Napoleona oraz przebywający w mieście różni generałowie i marszałkowie francuscy przyczynili się w znacznym stopniu do dalszego zubożenia miasta i pozostałych miejscowości położonych na tym obszarze.

Po klęsce poniesionej przez Napoleona w Rosji, w kampanii 1812 roku, Kalisz był świadkiem przemarszu cofających się niedobitków jego armii. W mieście, dla schorowanych i wyczerpanych żołnierzy, urządzono szpital wojskowy. Zmarłych pogrzebano w zbiorowej mogile. O tragedii żołnierzy napoleońskich przypomina Kaliszowi, stojąca do dziś, pamiątkowa kolumna umieszczona przed kościołem pobernardyńskim (obecnie jezuickim).

Wojska rosyjskie, posuwające się ze wracającą na zachód, rozbitą armią napoleońską wkrótce dotarły pod Kalisz. Oddziały polskie pod dowództwem Biernackiego spotkały się z nimi 12 lutego 1813 roku pod Stawiszynem. Niezbyt dobrze wyszkoleni i słabo uzbrojeni Polacy zostali rozbici i już w nocy 13 lutego 1813 roku wojska rosyjskie zaatakowały Kalisz. Obroną miasta kierował generał saski Reynoir wspomagany przez posiłki polskie. Krwawe walki toczyły się o Tyniec. Wojska sasko-polskie zmuszone jednak zostały do wycofania się na Śląsk, a Kalisz zajęli Rosjanie.

Do miasta przybyli 14 lutego 1813 roku na uroczyste spotkanie car Aleksander I i król pruski Fryderyk Wilhelm III. W marcu 1813 roku całe terytorium departamentu kaliskiego opanowane zostało przez wojska rosyjskie. Dalsze losy Kalisza - podobnie jak i całego Księstwa Warszawskiego - rozstrzygnięte zostały w 1815 roku na konferencji pokojowej zwanej kongresem Wiedeńskim.

Obrady tej konferencji toczyły się z przerwami od listopada 1814 roku do czerwca 1815. Dla Polski najważniejsze były decyzje podjęte 3 maja 1815 roku. Na ich podstawie dokonano "4 rozbioru Polski" - z ziem Księstwa Warszawskiego utworzono, podporządkowane poszczególnym zaborcom: Wielkie Księstwo Poznańskie, Rzeczpospolitą Krakowską oraz Królestwo Polskie zwane też Królestwem Kongresowym lub w skrócie Kongresówką.

Kalisz oraz wschodnie tereny ziemi kaliskiej, dochodzące do Prosny, weszły w skład tego Królestwa. Obejmowało ono większość obszaru byłego Księstwa Warszawskiego i połączone zostało unią personalną z Rosją. Pod względem terytorialno-administracyjnym Królestwo Kongresowe podzielono na województwa. Od roku 1815 Kalisz był stolicą jednego z nich, przy czym zasięg utworzonego wówczas województwa kaliskiego znacznie różnił się od jego zasięgu z czasów Rzeczpospolitej.

Tekst pochodzi z książki "Kalisz poprzez wieki"
Autorzy: Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt
Wydawca: Towarzystwo Miłośników Kalisza, 1988r.