Kalisz poprzez wieki
Kalisz pod zarządem pruskim / powstanie kościuszkowskie
W dniu 23 stycznia 1793 roku między Prusami i Rosją podpisany został w Petersburgu traktat rozbiorowy zainicjowany przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma 11. Na jego mocy doszło do II rozbioru Rzeczpospolitej. Ziemia kaliska wraz z Kaliszem weszła w skład zaboru pruskiego. Już w dniu 13 lutego 1793 roku wojska pruskie pod dowództwem generała Frankenberga wkroczyły do miasta od strony Przedmieścia Wrocławskiego. Dla Kalisza, jak i dla całej Wielkopolski, rozpoczął się przeszło studwudziestoletni okres istnienia pod obcą władzą - najpierw pruską, a po kilkuletniej wolności rosyjską. Do maja 1793 roku miasto pozostawało pod zarządem wojskowym. Po złożeniu w dniu 7 maja 1793 roku - w Poznaniu i Kaliszu - przez ludność Wielkopolski uroczystej przysięgi na wierność królowi pruskiemu, Prusacy przystąpili do organizacji zajętych terytoriów i tworzenia administracji cywilnej. Początkowo Kalisz - pod względem administracyjnym - znajdował się na obszarze departamentu poznańskiego, wchodzącego w skład utworzonej dzielnicy "Prusy Południowe".
Szkicowa mapka prowincji "Prusy Południowe" z godłem zaborcy pruskiego oraz powstańcy kościuszkowscy.
Po upadku powstania kościuszkowskiego, o którym będzie mowa poniżej, Prusacy wydzielili osobny departament kaliski obejmujący swym zasięgiem niektóre ziemie dawnych województw - kaliskiego, sieradzkiego i łęczyckiego oraz ziemię wieluńską i okręg częstochowski. W pierwszym okresie okupacji pruskiej, ze względu na brak urzędników niemieckich w Kaliszu pozostawiono zarząd miejski w dotychczasowym składzie, sprowadzając jednak rychło do miasta własnych przedstawicieli administracji, którzy już w marcu 1794 roku weszli w skład nowych władz miejskich. Zmianom poddano także dotychczasową formę administracji miejskiej oraz sądownictwo. Ściśle podporządkowano je wzorom obowiązującym na pozostałych, macierzystych terenach Prus. W odpowiedzi na II rozbiór Polski, okupację rosyjską oraz redukcję wojska polskiego, Polacy zorganizowali powstanie skierowane przeciwko Rosji. Powstanie to określane mianem kościuszkowskiego rozpoczęło się 24 marca 1794 roku złożeniem uroczystej przysięgi na rynku krakowskim przez Tadeusza Kościuszkę - naczelnego dowódcę oddziałów powstańczych.
Początkowo działaniami zbrojnymi nie były objęte tereny zaboru pruskiego. Po przyłączeniu się króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II do wojsk rosyjskich tłumiących powstanie i wysłaniu przez niego swoich oddziałów pod Warszawę działania powstańcze wybuchły także w Wielkopolsce. Insurekcja kościuszkowska na ziemi kaliskiej ogłoszona została w dniu 22 sierpnia 1794 roku. Miasta powstanie nie objęło, ponieważ stacjonowała tu silna załoga pruska. Na czele zbrojnych oddziałów szlachty i chłopów kaliskich stanął Paweł Skórzewski. Jednak wcześniej, od polowy sierpnia działał tu także oddział Jana Sieroszewskiego, który we współpracy z duchowieństwem wzywał do licznego udziału w powstaniu. Oddział Sieroszewskiego składał się z 25 jeźdźców. Po otrzymaniu fałszywej wiadomości o walkach powstańczych w Kaliszu ruszył on z pomocą w kierunku miasta. Do jego zdobywania nie doszło, a powstańcy dowodzeni przez Sieroszewskiego rozgromili tylko oddział pruski eskortujący transport zboża przeznaczonego dla wojska nieprzyjacielskiego stacjonującego w Kaliszu. Inne walki podjął pod Kaliszem, na początku września 1794 roku, Paweł Skórzewski, któremu udało się rozbić niewielki oddział pruski i zdobyć dwie armaty. Działań powstańczych na szerszą skalę pod Kaliszem nie prowadzono, a zakończyły się one ostatecznie upadkiem całej insurekcji kościuszkowskiej w dniu 16 listopada 1794 roku.
Tekst pochodzi z książki "Kalisz poprzez wieki"
Autorzy: Krystyna Dobak-Splitt, Jerzy Aleksander Splitt
Wydawca: Towarzystwo Miłośników Kalisza, 1988r.